SƏİD ÜNSİZADƏNİN MİLLİ-DİNİ DÜNYAGÖRÜŞÜ
Faiq Ələkbərli | faikalekperov@mail.ru
AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun Azərbaycan fəlsəfə tarixi şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,Cəmiyyət və din
XÜLASƏ
Məqalədə göstərilir ki, XIX əsrin ikinci yarısında “Əkinçi” qəzetindən sonra milli mətbuatın davamçısı rolunu oynayan “Ziya” və “Ziyayi-Qafqaziyyə”nin (1879) naşiri, Azərbaycan türk mütəfəkkiri Səid Ünsizadə mühüm rol oynamışdır. Qeyd olunur ki, Səid Ünsizadənin ictimai-siyasi və milli maarifçi-əxlaqi görüşlərinin əsasında islamçılıq və türklüyün mahiyyəti ilə ziddiyyət kəsb etməyən yeniləşmə, islahatçılıq dayanmışdır. O, ictimai-siyasi baxışlarını “Ziya” və ya “Ziyayi-Qafqaziyyə” qəzetinin səhifələrində köhnəliklə yenilik, mühafizəkarlıqla modernləşmə arasında uzlaşdırıcı nöqtələri tapmaqla ifadə etməyə çalışmışdır. Bu məsələnin həllinə daha çox islamçılıq fəlsəfəsi çərçivəsində yanaşdığına görə, o, islamçılığın ideoloqu kimi tanınmışdır. Hər halda Ünsizadə öz dövrünün şərtləri altında milli oyanışı türklükdən çox islamçılığın yenidən dərki ilə bağlamağa çalışsa da, ancaq onun kafi dərəcədə milli özünüdərk məsələsinə diqqət yetirdiyi hiss olunur.
Məqalədə, həmçinin qeyd olunur ki, Ünsizadənin yaradıcılığında milli maarifçilik və əxlaq-tərbiyə məsələləri də mühüm yer tutmuşdur. O, milli maarifçiliyin əsas prinsiplərindən biri kimi milli məktəblərin yaranması və inkişafına böyük diqqət yetirmişdir
ƏDƏBİYYAT
- Vəliyev Akif Abdüləzim oğlu (Aşırlı). Azərbaycan mətbuatı tarixi (1875-1920). Bakı: “Elm və Təhsil”, 2009.
- Nəsrəddinov Nazim. Maarif və mədəniyyət tariximizdəki silinməz imzalar – Ünsizadə qardaşları // “525-ci qəzet”, 2015, 21 fevral.
- Şahverdiyev A.B. Azərbaycan mətbuatı tarixi. “Təhsil” nəşriyyatı, 2006.
- Əliyev Müştəba. “Ziyayi-Qafqaziyyə” qəzetində milli-mənəvi dəyərlərimizə münasibət // 525-ci qəzet, 26.01.2016-cı il.
- Akçura Yusuf. Türkçülük. Türkçülüğün tarihi gelişimi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2012.
- Ünsizadə Səid. Azərbaycan mətbuatının xronologiyası – Ziya. 1-ci kitab. Bakı: Qanun, 2013.
- Məmmədov Alxan. Şamaxıda maarif və maarifçilik (XIX əsrin ortalarından mart 1918-ci ilə qədərki ədəbi mühit). Bakı: Maarif, 1997.
- Mirzəyəv Şərif Mirzə. Qafqazda Türk mətbuatı tarixinə dair materiallar. Bakı: AfPoliqraf, 2021.
- Quliyev Vilayət. Ünsizadə qardaşları ilə bağlı bir neçə ipucu // 525-ci qəzet, 2017, 10 iyun.
- Zeynalov Nəriman. Azərbaycan mətbuat tarixi. I hissə. Bakı: ADU-nun nəşriyyatı, 1973.
- Ünsizadə Səid. Təlimül-ətfal, təhzibül-əxlaq. Tiflis: 1882.
- Abdullayev A. Azərbaycan dilinin tədrisi tarixindən. Bakı: 1966.
- Ünsizadə Səid. Məktəb uşaqlarımız oxumaqdan ötrü sadə türkü dilində tərtib olunmuş əqaid və nəsayeh risaleyi-mənzuməsidir. Tiflis: 1883.
SAID UNSIZADE'S NATIONAL-RELIGIOUS WORLDVIEW
Faig Alakbarli | faikalekperov@mail.ru
AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun Azərbaycan fəlsəfə tarixi şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,Society and religion
SUMMARY
The article shows that in the second half of the 19th century, the Azerbaijani Turkish thinker Said Unsizadeh, the publisher of "Ziya" and "Ziyayi-Qafgaziyya" (1879), who played the role of the successor of the national press after the "Akinchi" newspaper, played an important role. In general, Azerbaijan Turkish thinker Said Unsizadeh's socio-political and national enlightener-moral meetings were based on innovation and reformism, which do not contradict the essence of Islam and Turkishness. Said Unsizade tried to express his socio-political views in the national-religious outlook on the pages of "Ziya" or "Ziyayi-Qafqaziyya" newspaper by finding the reconciling points between oldness and innovation, conservatism and modernization. He is known as the ideologist of Islamism because he approached the solution of this issue more within the framework of Islamic philosophy. In any case, under the conditions of his time, Unsizade tried to connect the national awakening with the re-understanding of Islam rather than Turkishness, but it is felt that he paid enough attention to the issue of national self-awareness.
It is mentioned in the article that issues of national education and moral education also played an important role in Unsizade's work. He paid great attention to the creation and development of national schools as one of the basic principles of national education
REFERENCE LIST
- Vəliyev Akif Abdüləzim oğlu (Aşırlı). Azərbaycan mətbuatı tarixi (1875-1920). Bakı: “Elm və Təhsil”, 2009.
- Nəsrəddinov Nazim. Maarif və mədəniyyət tariximizdəki silinməz imzalar – Ünsizadə qardaşları // “525-ci qəzet”, 2015, 21 fevral.
- Şahverdiyev A.B. Azərbaycan mətbuatı tarixi. “Təhsil” nəşriyyatı, 2006.
- Əliyev Müştəba. “Ziyayi-Qafqaziyyə” qəzetində milli-mənəvi dəyərlərimizə münasibət // 525-ci qəzet, 26.01.2016-cı il.
- Akçura Yusuf. Türkçülük. Türkçülüğün tarihi gelişimi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2012.
- Ünsizadə Səid. Azərbaycan mətbuatının xronologiyası – Ziya. 1-ci kitab. Bakı: Qanun, 2013.
- Məmmədov Alxan. Şamaxıda maarif və maarifçilik (XIX əsrin ortalarından mart 1918-ci ilə qədərki ədəbi mühit). Bakı: Maarif, 1997.
- Mirzəyəv Şərif Mirzə. Qafqazda Türk mətbuatı tarixinə dair materiallar. Bakı: AfPoliqraf, 2021.
- Quliyev Vilayət. Ünsizadə qardaşları ilə bağlı bir neçə ipucu // 525-ci qəzet, 2017, 10 iyun.
- Zeynalov Nəriman. Azərbaycan mətbuat tarixi. I hissə. Bakı: ADU-nun nəşriyyatı, 1973.
- Ünsizadə Səid. Təlimül-ətfal, təhzibül-əxlaq. Tiflis: 1882.
- Abdullayev A. Azərbaycan dilinin tədrisi tarixindən. Bakı: 1966.
- Ünsizadə Səid. Məktəb uşaqlarımız oxumaqdan ötrü sadə türkü dilində tərtib olunmuş əqaid və nəsayeh risaleyi-mənzuməsidir. Tiflis: 1883.
НАЦИОНАЛЬНО-РЕЛИГИОЗНОЕ МИРОВОЗРЕНИЕ САИДА УНСИЗАДЕ
Фаик Алекберлы | faikalekperov@mail.ru
AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun Azərbaycan fəlsəfə tarixi şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,Общество и религия
РЕЗЮМЕ
В статье показано, что во второй половине XIX века азербайджанский турецкий мыслитель Саид Унсизаде, издатель «Зия» и «Зияи-Кафгазийа» (1879) сыгравший роль преемника национальной прессы после газеты «Акинчи». В целом общественно-политические и национально-просветительско-нравственные взгляды азербайджанского турецкого мыслителя Саида Унсизаде основывались на новаторстве и реформизме, не противоречащих сути ислама и турецкости. Саид Унсизаде пытался выразить свои общественно-политические взгляды в национально-религиозном мировоззрении на страницах газеты «Зия» или «Зияи-Кафказийя», находя точки примирения между стариной и новаторством, консерватизмом и модернизацией. Он известен как идеолог исламизма, поскольку подошел к решению этого вопроса больше в рамках исламской философии. Во всяком случае, в условиях своего времени Унсизаде пытался связать национальное пробуждение с переосмыслением ислама, а не турецкости, но чувствуется, что он уделял достаточно внимания вопросу национального самосознания.
В статье также упоминается, что вопросы национального воспитания и нравственного воспитания также играли важную роль в творчестве Унсизаде. Большое внимание он уделял созданию и развитию национальных школ как одному из основных принципов национального образования
ЛИТЕРАТУРА
- Vəliyev Akif Abdüləzim oğlu (Aşırlı). Azərbaycan mətbuatı tarixi (1875-1920). Bakı: “Elm və Təhsil”, 2009.
- Nəsrəddinov Nazim. Maarif və mədəniyyət tariximizdəki silinməz imzalar – Ünsizadə qardaşları // “525-ci qəzet”, 2015, 21 fevral.
- Şahverdiyev A.B. Azərbaycan mətbuatı tarixi. “Təhsil” nəşriyyatı, 2006.
- Əliyev Müştəba. “Ziyayi-Qafqaziyyə” qəzetində milli-mənəvi dəyərlərimizə münasibət // 525-ci qəzet, 26.01.2016-cı il.
- Akçura Yusuf. Türkçülük. Türkçülüğün tarihi gelişimi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2012.
- Ünsizadə Səid. Azərbaycan mətbuatının xronologiyası – Ziya. 1-ci kitab. Bakı: Qanun, 2013.
- Məmmədov Alxan. Şamaxıda maarif və maarifçilik (XIX əsrin ortalarından mart 1918-ci ilə qədərki ədəbi mühit). Bakı: Maarif, 1997.
- Mirzəyəv Şərif Mirzə. Qafqazda Türk mətbuatı tarixinə dair materiallar. Bakı: AfPoliqraf, 2021.
- Quliyev Vilayət. Ünsizadə qardaşları ilə bağlı bir neçə ipucu // 525-ci qəzet, 2017, 10 iyun.
- Zeynalov Nəriman. Azərbaycan mətbuat tarixi. I hissə. Bakı: ADU-nun nəşriyyatı, 1973.
- Ünsizadə Səid. Təlimül-ətfal, təhzibül-əxlaq. Tiflis: 1882.
- Abdullayev A. Azərbaycan dilinin tədrisi tarixindən. Bakı: 1966.
- Ünsizadə Səid. Məktəb uşaqlarımız oxumaqdan ötrü sadə türkü dilində tərtib olunmuş əqaid və nəsayeh risaleyi-mənzuməsidir. Tiflis: 1883.
JURNALIN SAYLARI
