ŞEYX MƏHƏMMƏD İBN ƏL-HƏSƏN ƏL-HÜRR ƏL-AMİLİNİN ELMİ FƏALİYYƏTİ VƏ ƏSƏRLƏRİ
Məhəmməd Məmmədov | mehemmed2452@gmail.com
Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun İslamşünaslıq ixtisası üzrə magistrantıCəmiyyət və din
XÜLASƏ
Müsəlman aləminin görkəmli alimlərindən və böyük şəxsiyyətlərindən olmuş, Şeyx Məhəmməd əl-Həsən əl-Hürr əl-Amili XVII əsrdə Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin şeyxülislam və qazi əl-qüzat vəzifələrini dünyasını dəyişənədək icra etmiş, həmçinin böyük alimlərdən dərs almış, hədisləri rəvayət etmək icazəti almış, dərs vermiş və çox dəyərli əsərlər yazmışdır. Belə bir alimin tədqiq olunmaması və onun haqqında məlumatların azlığı bu işin elmi yeniliyidir. Öz dövrünün bir çox alimləri ilə əlaqədə olmuş, onlardan icazətlər almış və bəzilərinə icazətlər vermişdir. Onların ən böyüklərindən sayılan Əllamə Məhəmməd Baqir əl-Məclisi ilə qarşılıqlı olaraq özlərinin bütün kitablarından hədis rəvayət etmə icazətini vermişlər. Həmçinin azərbaycanlı böyük mühəddis Ağa Hüseyn əl-Xansari ona icazət vermişdir. Onun hədis barəsində səkkiz, fiqh barəsində on altı, üsuli-fiqh barəsində dörd, kəlam barəsində on bir, təfsir barəsində iki, rical barəsində altı, əxlaq barəsində dörd, dua haqqında iki, şeir, ədəbiyyat və dilçilik barəsində altı, astronomiya, riyaziyyat, həndəsə kimi müxtəlif elmlər barəsində yeddi və başqa mövzuları əhatə edən ümumilikdə adı bilinən altmış altı əsəri var. Onlar içərisində seçilən və ən məşhuru “Vəsailuş-Şiə” əsəridir. Habelə “Əməlul-Amil”, “Bidayətul-Hidayə”, “İsbatul-Hudat” və s. əsərləri də məşhurdur. Onun ləqəblərindən olan “Sahibul-Vəsail” və “Sahibul-Əməl” də yazdığı əsərlərinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Ümumilikdə İslam, xüsusilə də Azərbaycanla əlaqəli olan belə dəyərli alimlərin tədqiq edilməsi həm elmə və alimə verdiyimiz qiymətin nə qədər yüksək olduğunu göstərir, həm də elmi mədəniyyətimizi öyrənməyimizə və mənəvi dəyərlərimizə sahib çıxmağımıza səbəb olur.
ƏDƏBİYYAT
1. əl-Xuşn Huseyn Əhməd. əl-Hurr əl-Amili Məvsuətu əl-Hədis və əl-Fiqh və əl-Ədəb. Beyrut: Darul-Məlak, 2009.
2. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Əməlul-Amil (2 cilddə). Bağdat/Nəcəf : Məktəbətul-Əndəlus/Mətbuətul-Adab, h/q.1385.
3. əl-Bəhadili Cavad Əhməd. əl-Hürr əl-Amili və Mənhəcəhu fi təfsili Vəsaliş-Şiə, Şəbəkətul-Fikr. Nəcəful-Əşrəf, 2011, Bu http://alfeker.net/library.php?id=3024 mənbədən tapılıb.
4. Quliyev İbrahim. Əllamə Məclisi və onun “Biharul-Ənvar” əsərinin hədis tarixində yeri. Bakı: Nurlar, 2018.
5. əl-Qummi Şeyx Abbas. əl-Kuna vəl-Əlqab (3 cilddə). Tehran: Mənşurat Məktəbətis-Sədr, h/q.1397.
6. əl-Amili Məhəmməd ibn Həsən əl-Hürr. (Təhqiq edənin müqəddiməsi) Vəsailuş-Şiə (30 cilddə). Təhqiq edən: Cavad Şəhristani. Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt, h/q.1409.
7. əl-Amili Seyid Möhsün əl-Əmin. Əyanuş-Şiə (12 cilddə). Beyrut: Darut-Təarif, h/q.1403/1983.
8. əl-Amili Zeynud-Din ibn Əli əş-Şəhid əs-Sani. Şərhul-Lümə (10 cilddə). Qum: İntişarat DovriÇapxaneyi Əmir, h/q.1410.
9. Uyar Mazlum. İmamiyye Şiasında Düşünce Ekolleri Ahbarilik. İstanbul: Ayışığıkitapları, 2000.
10. Quliyev İbrahim. Azərbaycan Hədisşünaslığının İnkişaf Tarixi. Bakı: Tuna, 2019.
11. əl-Məclisi Əllamə Məhəmməd Baqir. Biharul-Ənvar (110 cilddə). Muəssəsətul-Vəfa, h/q.1403/1983.
12. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Vəsailuş-Şiə (30 cilddə). Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt, h/q.1414.
13. ət-Tehrani Ağa Bozorq. əz-Zəriə ila Təsanifiş-Şiə (25 cilddə). Qum: İsmailiyyan, h/q.1408.
14. əl-Huseyni Seyid Əhməd. Təlamizətul-Əllamə əl-Məclisi. Qum: Məktəbətu Ayətullah əl-Mərəşi əl-Ammə, h/q.1410/1989-90.
15. əl-Bəhrani Şeyx Yusuf. Luluətul-Bəhreyn. Beyrut: Məktəbətul-Fəxavi, h/q. 1429/2008. 16. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. (Təqiq edənin müqəddiməsi) «Əməlul-Amil» (2 cilddə), (Təhqiq edən: Seyid Əhməd əl-Hüseyni). Bağdat/Nəcəf: Məktəbətul-Əndəlus/Mətbuətul-Adab, 1385.
17. Algar Hamid. TDV İslam Ansiklopedisi (46 cilddə). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
18. Quliyev İbrahim. Hədisşünaslığın Əsasları. Bakı: Elm nəşriyyatı, 2013.
19. əl-Amili, Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Risalətun fi Təvili Hədisit-Tərci. Qum: MərkəzulMustafa, h/q.1437.
20. Əfəndi Mirzə Abdullah. Təliqətu Əməlil-Amil. Qum: Məktəbətu Ayətillah Mərəşi, h/q.1410.
21. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Təfsilu Vəsailiş-Şiə ila Təhsili Məsailiş-Şəriyyə (30 cilddə). Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt (ə), h/q.1409.
SCIENTIFIC ACTIVITY AND WORKS OF SHEIKH MUHAMMAD BIN ALHASAN AL-HURR AL-AMILI
Muhammad Mammadov | mehemmed2452@gmail.com
Graduate student in Islamic Studies Azerbaijan Institute of TheologySociety and religion
SUMMARY
In Islamic history and culture, there are many outstanding and great scholars, one of which is Sheikh Muhammad al-Hasan al-Hurr al-Amili. This valuable scholar was one of the great figures of Islam, he served as Shaykh al-Islām and Gazul-Guzat of the Safavid State of Azerbaijan in the 17th century until his death, and also studied with great scholars, got a consent to narrate hadith, taught and wrote very beneficial works. The scientific novelty of this work lies in the fact that such a scientist has not been studied and there is little information about him. He was in touch with many scientists of his own time, got permit from them, and also gave permit to some of them. Allamah Mohammad Baqer al-Majlisi, one of the greatest of them, respected each other and allowed each other to recite hadith from all their books. At the same time, permission was given to him by the great Azerbaijani Muhaddith Agha Hussein al-Khansari. He has eight works on hadith, sixteen on fiqh (Islamic jurisprudence), four on usul al-fiqh (methodical jurisprudence), eleven on kalam, two on tafsir, six on biographical evaluation and four on morality, two on prayer, six on poetry, literature and linguistics, seven on various sciences such as astronomy, mathematics and geometry, and sixty-six widely known to cover other subjects. Among them, the outstanding and most famous work is “Wasa’il al-Shia”. Along with him “Amal al-amil”, “Bidayat al-Khidaya”, “Isbat -Hudat” and others, there are also works. Among his nicknames, the nicknames “Sahib al-Vasail” and “Sahib al-Amal” show how important his works are. The study of such valuable scholars associated with Islam in general and Azerbaijan specifically indicates how much we attach importance to science and scientists, and leads to the study of our scientific culture and the possession of our moral values.
REFERENCE LIST
1. əl-Xuşn Huseyn Əhməd. əl-Hurr əl-Amili Məvsuətu əl-Hədis və əl-Fiqh və əl-Ədəb. Beyrut: Darul-Məlak, 2009.
2. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Əməlul-Amil (2 cilddə). Bağdat/Nəcəf : Məktəbətul-Əndəlus/Mətbuətul-Adab, h/q.1385.
3. əl-Bəhadili Cavad Əhməd. əl-Hürr əl-Amili və Mənhəcəhu fi təfsili Vəsaliş-Şiə, Şəbəkətul-Fikr. Nəcəful-Əşrəf, 2011, Bu http://alfeker.net/library.php?id=3024 mənbədən tapılıb.
4. Quliyev İbrahim. Əllamə Məclisi və onun “Biharul-Ənvar” əsərinin hədis tarixində yeri. Bakı: Nurlar, 2018.
5. əl-Qummi Şeyx Abbas. əl-Kuna vəl-Əlqab (3 cilddə). Tehran: Mənşurat Məktəbətis-Sədr, h/q.1397.
6. əl-Amili Məhəmməd ibn Həsən əl-Hürr. (Təhqiq edənin müqəddiməsi) Vəsailuş-Şiə (30 cilddə). Təhqiq edən: Cavad Şəhristani. Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt, h/q.1409.
7. əl-Amili Seyid Möhsün əl-Əmin. Əyanuş-Şiə (12 cilddə). Beyrut: Darut-Təarif, h/q.1403/1983.
8. əl-Amili Zeynud-Din ibn Əli əş-Şəhid əs-Sani. Şərhul-Lümə (10 cilddə). Qum: İntişarat DovriÇapxaneyi Əmir, h/q.1410.
9. Uyar Mazlum. İmamiyye Şiasında Düşünce Ekolleri Ahbarilik. İstanbul: Ayışığıkitapları, 2000.
10. Quliyev İbrahim. Azərbaycan Hədisşünaslığının İnkişaf Tarixi. Bakı: Tuna, 2019.
11. əl-Məclisi Əllamə Məhəmməd Baqir. Biharul-Ənvar (110 cilddə). Muəssəsətul-Vəfa, h/q.1403/1983.
12. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Vəsailuş-Şiə (30 cilddə). Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt, h/q.1414.
13. ət-Tehrani Ağa Bozorq. əz-Zəriə ila Təsanifiş-Şiə (25 cilddə). Qum: İsmailiyyan, h/q.1408.
14. əl-Huseyni Seyid Əhməd. Təlamizətul-Əllamə əl-Məclisi. Qum: Məktəbətu Ayətullah əl-Mərəşi əl-Ammə, h/q.1410/1989-90.
15. əl-Bəhrani Şeyx Yusuf. Luluətul-Bəhreyn. Beyrut: Məktəbətul-Fəxavi, h/q. 1429/2008. 16. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. (Təqiq edənin müqəddiməsi) «Əməlul-Amil» (2 cilddə), (Təhqiq edən: Seyid Əhməd əl-Hüseyni). Bağdat/Nəcəf: Məktəbətul-Əndəlus/Mətbuətul-Adab, 1385.
17. Algar Hamid. TDV İslam Ansiklopedisi (46 cilddə). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
18. Quliyev İbrahim. Hədisşünaslığın Əsasları. Bakı: Elm nəşriyyatı, 2013.
19. əl-Amili, Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Risalətun fi Təvili Hədisit-Tərci. Qum: MərkəzulMustafa, h/q.1437.
20. Əfəndi Mirzə Abdullah. Təliqətu Əməlil-Amil. Qum: Məktəbətu Ayətillah Mərəşi, h/q.1410.
21. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Təfsilu Vəsailiş-Şiə ila Təhsili Məsailiş-Şəriyyə (30 cilddə). Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt (ə), h/q.1409.
НАУЧНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ И ТРУДЫ ШЕЙХА МУХАММЕДА ИБН АЛЬ-ГАСАНА АЛЬ-АМИЛИ
Мухаммед Мамедов | mehemmed2452@gmail.com
Магистрант по специальности «Исламоведение» в Азербайджанском институте теологииОбщество и религия
РЕЗЮМЕ
Шейх Мухаммед ибн аль-Гасан аль-Амили является одним из многочисленных великих ученых в истории и культуре ислама. Он один из выдающих личностей ислама. С XVII века до конца жизни Шейх Мухаммед занимал должность шейх-уль-ислама и газуль-гузата в азербайджанском государстве Сефевидов. Он обучался у великих ученых, получил разрешение (иджаза) на повествование хадисов, обучал и написал множество ценных трудов. Изучение такого ученого и недостаток информации о нем составляют научную новизну этой работы. Шейх Мухаммед общался со многими учеными своего периода, получал у них разрешение и давал разрешение некоторым из них. Одним из таких ученых, к которым Шейх Мухаммед относился с уважением, был Алламя Мухаммед Багир аль-Маджлиси. Они дали друг другу разрешение на повествование хадисов из всех своих книг. Также, великий мухаддис Ага Гусейн аль-Хансари дал ему разрешение. Шейх Мухаммед является автором шестидесяти шести трудов, названия которых известны. Из них восемь посвящены хадисам, шестнадцать – фикху, четыре- усуль аль-фикху, одиннадцать- изречениям, два-тафсиру, шесть-риджалю, четыре-морали, два- молитве, шестьлитературе и языкознанию, семь- таким наукам, как астрономия, математика, геометрия и др. темам. Самым известным среди них является «Васаилуш-Шиа». Среди других трудов «АмалульАмиль», «Бидаятуль-Хидая», «Исбатул-Худат» и др. Его псевдонимы «Сахибуль-Васаиль» и «Сахибуль-Амал» указывают на значимость его трудов. В целом, исследование ценных ученых, связанных с исламом, в особенности с Азербайджаном, показывают то, как высоко мы ценим науку и ученого, приводит к изучению научной культуры и сохранению нравственных ценностей.
ЛИТЕРАТУРА
1. əl-Xuşn Huseyn Əhməd. əl-Hurr əl-Amili Məvsuətu əl-Hədis və əl-Fiqh və əl-Ədəb. Beyrut: Darul-Məlak, 2009.
2. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Əməlul-Amil (2 cilddə). Bağdat/Nəcəf : Məktəbətul-Əndəlus/Mətbuətul-Adab, h/q.1385.
3. əl-Bəhadili Cavad Əhməd. əl-Hürr əl-Amili və Mənhəcəhu fi təfsili Vəsaliş-Şiə, Şəbəkətul-Fikr. Nəcəful-Əşrəf, 2011, Bu http://alfeker.net/library.php?id=3024 mənbədən tapılıb.
4. Quliyev İbrahim. Əllamə Məclisi və onun “Biharul-Ənvar” əsərinin hədis tarixində yeri. Bakı: Nurlar, 2018.
5. əl-Qummi Şeyx Abbas. əl-Kuna vəl-Əlqab (3 cilddə). Tehran: Mənşurat Məktəbətis-Sədr, h/q.1397.
6. əl-Amili Məhəmməd ibn Həsən əl-Hürr. (Təhqiq edənin müqəddiməsi) Vəsailuş-Şiə (30 cilddə). Təhqiq edən: Cavad Şəhristani. Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt, h/q.1409.
7. əl-Amili Seyid Möhsün əl-Əmin. Əyanuş-Şiə (12 cilddə). Beyrut: Darut-Təarif, h/q.1403/1983.
8. əl-Amili Zeynud-Din ibn Əli əş-Şəhid əs-Sani. Şərhul-Lümə (10 cilddə). Qum: İntişarat DovriÇapxaneyi Əmir, h/q.1410.
9. Uyar Mazlum. İmamiyye Şiasında Düşünce Ekolleri Ahbarilik. İstanbul: Ayışığıkitapları, 2000.
10. Quliyev İbrahim. Azərbaycan Hədisşünaslığının İnkişaf Tarixi. Bakı: Tuna, 2019.
11. əl-Məclisi Əllamə Məhəmməd Baqir. Biharul-Ənvar (110 cilddə). Muəssəsətul-Vəfa, h/q.1403/1983.
12. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Vəsailuş-Şiə (30 cilddə). Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt, h/q.1414.
13. ət-Tehrani Ağa Bozorq. əz-Zəriə ila Təsanifiş-Şiə (25 cilddə). Qum: İsmailiyyan, h/q.1408.
14. əl-Huseyni Seyid Əhməd. Təlamizətul-Əllamə əl-Məclisi. Qum: Məktəbətu Ayətullah əl-Mərəşi əl-Ammə, h/q.1410/1989-90.
15. əl-Bəhrani Şeyx Yusuf. Luluətul-Bəhreyn. Beyrut: Məktəbətul-Fəxavi, h/q. 1429/2008. 16. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. (Təqiq edənin müqəddiməsi) «Əməlul-Amil» (2 cilddə), (Təhqiq edən: Seyid Əhməd əl-Hüseyni). Bağdat/Nəcəf: Məktəbətul-Əndəlus/Mətbuətul-Adab, 1385.
17. Algar Hamid. TDV İslam Ansiklopedisi (46 cilddə). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
18. Quliyev İbrahim. Hədisşünaslığın Əsasları. Bakı: Elm nəşriyyatı, 2013.
19. əl-Amili, Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Risalətun fi Təvili Hədisit-Tərci. Qum: MərkəzulMustafa, h/q.1437.
20. Əfəndi Mirzə Abdullah. Təliqətu Əməlil-Amil. Qum: Məktəbətu Ayətillah Mərəşi, h/q.1410.
21. əl-Amili Məhəmməd ibn əl-Həsən əl-Hürr. Təfsilu Vəsailiş-Şiə ila Təhsili Məsailiş-Şəriyyə (30 cilddə). Qum: Muəssəsətu Alil-Beyt (ə), h/q.1409.
JURNALIN SAYLARI
