SOVETLƏR BİRLİYİNİN İLK DÖVRLƏRİNDƏ AZƏRBAYCANDA DİNƏ QARŞI MÜBARİZƏ
Rəna Bayramova | r_bayramova@mail.ru
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının “Tarix” kafedrasının dosenti, t.ü.f.d.,Tarixə pəncərə
XÜLASƏ
Sovetləşmədən sonra Azərbaycanda bolşeviklərin dinə və dindarlara qarşı apardığı mübarizə, xüsusən vicdan azadlığı prinsipinə məhəl qoyulmaması xalqda, eləcə də böyük nüfuza malik olan ruhanilər arasında qəti etiraza səbəb olmuşdu. Məhərrəmliyə, orucluğa, Qurban və Novruz bayramlarına, din xadimlərinə qarşı başlanan mübarizə kampaniyasında xalqın milli adət-ənənələri kobud şəkildə qadağan olunurdu. Bu hal o qədər kəskin xarakter almışdı ki, artıq rəhbərlikdə oturan qeyri millətlərin nümayəndələri də bunu etiraf etməli olurdular. İslam dininə münasibət N.Nərimanov siyasətinin ən ümdə məsələlərindən olmuş və milli dövlətçilik baxışlarında önəmli yer tutmuşdur. O, dinə qarşı aparılan mübarizəyə dəfələrlə öz etirazını bildirmişdi. Nərimanov inanırdı ki, İslama mədəniyyətə, tərəqqiyə mane olmaq məqsədi güdən nəzəriyyə kimi baxmaq böyük səhv olardı. Dinə qarşı təbliğat “Ümumittifaq Allahsızlar Cəmiyyəti”ndə və dövlət siyasətində kəskin mübarizə xarakteri alsa da, əsrlərdən süzülüb gələn dini dəyərləri xalqın ruhundan qoparmaq mümkün olmadı. Məqalədə qarşıya qoyulan əsas məqsəd 1920-ci ilin aprel çevrilişindən sonra İslam dəyərlərinə mənfi münasibəti, böyük ictimai-siyasi xadim Nəriman Nərimanovun İslam dininə münasibətdə bolşeviklərdən fərqli baxışını, Azərbaycanın rəhbər dairələrində İslam dininə qarşı aparılan mübarizəni faktlara, arxiv materiallarına əsaslanaraq obyektiv tədqiq etməkdir
ƏDƏBİYYAT
1. Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi.
2. Nərimanov N. Tibb və İslam. B.: 2019
3. Məmmədov C. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri. I hissə /https://stm.az/en/news/96/sovet-hakimiyyeti-illerinde-azerbaycanda-dovlet-dinmunasibetleri / 2019-11-20
4. “Бакинский рабочий” газ., 1920-1925.
5. Гаджибейли Дж. Избранное. Баку: Азернешр, 1993.
6. “Kommunist” qəz., Bakı (Azərb. dilində), 1989, 1990.
7. Стенографический отчет XII обще бакинской конференции АК(б)П (6- 12 июня 1923).
8. Нариманов Н. Речь на собрании мулл и учителей татарских школ г. Астрахани. 20 декабря 1918. Избранные произведения. Т. I. Баку: 1988.
9. Нариманова И. Воспоминания о Нариман Нариманове. 22.05.1981. N.Nərimanovun ev-muzeyinin əlyazmalar arxivi.
10. Həsənov H. Nəriman Nərimanovun milli dövlətçilik baxışları və fəaliyyəti. Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 2005.
11. İbrahimli X. Azərbaycan siyasi mühacirəti. Bakı: Elm, 1996.
12. Məmmədzadə M.B. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı: Nicat, 1992.
13. Bünyadov Z. Qırmızı terror. Bakı: Azərnəşr, 1992.
14. Quliyev M. Azərbaycanda dövlət və din münasibətləri (İslam dini timsalında 1920-2000ci illər). Bakı: Açıq dünya, 2002.
15. Bayramova R. Azərbaycan rəhbərliyində ixtilaflar və daxili-siyasi çəkişmələr (19201925). Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 2007.
THE FIGHT AGAINST RELIGION IN AZERBAIJAN DURING THE FIRST PERIODS OF THE SOVIET UNION
Rana Bayramova | r_bayramova@mail.ru
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının “Tarix” kafedrasının dosenti, t.ü.f.d.,Window into History
SUMMARY
The fight of the Bolsheviks against religion and believers in Azerbaijan after the Sovietization, especially the disregard for the democratic principle of freedom of conscience, provoked strong protests from the people, as well as from influential clerics. The national traditions of the people were grossly violated during the campaign against Muharram, Ramadan, Eid al-Adha and Novruz holidays. This led to such large-scale protests that even the Bolsheviks in power had to admit it. Attitude towards Islam was one of the main issues of Narimanov’s policy and took an important place in his views of national statehood. He repeatedly protested against anti-religious campaign. He believed that it would be a great mistake to look at Islam as a theory that seeks to hinder culture and progress. Thus, although the antireligious company took on the character of a fierce struggle in the Union of the Godless and other state policies, it was not possible to tear the religious values that had seeped through the centuries from the soul of the people. The main goal is to objectively study the negative attitude to Islamic values after the April 1920 revolution, the great socio-political figure Nariman Narimanov’s view of Islam, different from that of the Bolsheviks, the struggle against Islam in the ruling circles of Azerbaijan based on facts and archival materials.
REFERENCE LIST
1. Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi.
2. Nərimanov N. Tibb və İslam. B.: 2019
3. Məmmədov C. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri. I hissə /https://stm.az/en/news/96/sovet-hakimiyyeti-illerinde-azerbaycanda-dovlet-dinmunasibetleri / 2019-11-20
4. “Бакинский рабочий” газ., 1920-1925.
5. Гаджибейли Дж. Избранное. Баку: Азернешр, 1993.
6. “Kommunist” qəz., Bakı (Azərb. dilində), 1989, 1990.
7. Стенографический отчет XII обще бакинской конференции АК(б)П (6- 12 июня 1923).
8. Нариманов Н. Речь на собрании мулл и учителей татарских школ г. Астрахани. 20 декабря 1918. Избранные произведения. Т. I. Баку: 1988.
9. Нариманова И. Воспоминания о Нариман Нариманове. 22.05.1981. N.Nərimanovun ev-muzeyinin əlyazmalar arxivi.
10. Həsənov H. Nəriman Nərimanovun milli dövlətçilik baxışları və fəaliyyəti. Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 2005.
11. İbrahimli X. Azərbaycan siyasi mühacirəti. Bakı: Elm, 1996.
12. Məmmədzadə M.B. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı: Nicat, 1992.
13. Bünyadov Z. Qırmızı terror. Bakı: Azərnəşr, 1992.
14. Quliyev M. Azərbaycanda dövlət və din münasibətləri (İslam dini timsalında 1920-2000ci illər). Bakı: Açıq dünya, 2002.
15. Bayramova R. Azərbaycan rəhbərliyində ixtilaflar və daxili-siyasi çəkişmələr (19201925). Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 2007.
БОРЬБА С РЕЛИГИЕЙ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ В ПЕРВЫЕ ПЕРИОДЫ СОВЕТСКОГО СОЮЗА
Рена Байрамова | r_bayramova@mail.ru
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının “Tarix” kafedrasının dosenti, t.ü.f.d.,Окно в историю
РЕЗЮМЕ
Борьба большевиков против религии и верующих в Азербайджане после его советизации, особенно пренебрежение демократических принципов о свободе совести, вызвала сильные протесты со стороны народа, а также влиятельных священнослужителей. Национальные традиции народа были грубо нарушены во время кампании против Мухаррама, Рамазана, Гурбан Байрам и Новруза. Это привело к таким масштабным протестам, что даже большевики во власти должны были это признать. Отношение к исламу было одним из главных вопросов политики Н.Нариманова и занимало важное место в его представлениях о национальной государственности. 8 Он неоднократно протестовал против антирелигиозной компании. Он считал большой ошибкой считать ислам как теорию, которая стремилась помешать культуре и прогрессу. Хотя пропаганда против религии приняла форму острой борьбы в «Всесоюзном безбожном обществе» и в государственной политике, оторвать просочившиеся сквозь века религиозные ценности из души народа не удалось. Основная цель статьи объективное изучение негативных отношений к исламским ценностям после революции 1920 года, отличное от большевиков отношение к исламу великого общественно-политического деятеля Наримана Нариманова, борьба с исламом в руководящих кругах Азербайджан на основе фактов и архивных материалов.
ЛИТЕРАТУРА
1. Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi.
2. Nərimanov N. Tibb və İslam. B.: 2019
3. Məmmədov C. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri. I hissə /https://stm.az/en/news/96/sovet-hakimiyyeti-illerinde-azerbaycanda-dovlet-dinmunasibetleri / 2019-11-20
4. “Бакинский рабочий” газ., 1920-1925.
5. Гаджибейли Дж. Избранное. Баку: Азернешр, 1993.
6. “Kommunist” qəz., Bakı (Azərb. dilində), 1989, 1990.
7. Стенографический отчет XII обще бакинской конференции АК(б)П (6- 12 июня 1923).
8. Нариманов Н. Речь на собрании мулл и учителей татарских школ г. Астрахани. 20 декабря 1918. Избранные произведения. Т. I. Баку: 1988.
9. Нариманова И. Воспоминания о Нариман Нариманове. 22.05.1981. N.Nərimanovun ev-muzeyinin əlyazmalar arxivi.
10. Həsənov H. Nəriman Nərimanovun milli dövlətçilik baxışları və fəaliyyəti. Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 2005.
11. İbrahimli X. Azərbaycan siyasi mühacirəti. Bakı: Elm, 1996.
12. Məmmədzadə M.B. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı: Nicat, 1992.
13. Bünyadov Z. Qırmızı terror. Bakı: Azərnəşr, 1992.
14. Quliyev M. Azərbaycanda dövlət və din münasibətləri (İslam dini timsalında 1920-2000ci illər). Bakı: Açıq dünya, 2002.
15. Bayramova R. Azərbaycan rəhbərliyində ixtilaflar və daxili-siyasi çəkişmələr (19201925). Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 2007.
JURNALIN SAYLARI
