QIZIL QRİFONLAR: QƏDİM DİNİ İNANCLARDA ÖKÜZ TƏSVİRİ
Anar Ağalarzadə | anararxeoloq@mail.ru
MEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,Samir Kərimov | samir-cayrud@mail.ru
AMEA-nın Lənkəran Regional Elmi Mərkəzinin aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoruAraşdırma
XÜLASƏ
Məqalədə Azərbaycanın cənub-şərq regionunda, Lerik rayonu ərazisində yerləşən qəbir
abidələrindən birində təsadüfən aşkar edilmiş qanadlı öküz təsviri olan qızıl qrifonlardan bəhs olunur. Bu
qiymətli tapıntılar hazırda Azərbaycan Milli Tarix Muzeyinin dəyərlər fondunda saxlanılır. Qrifonlardakı
öküzlərin təsvirləri qədim Azərbaycan incəsənətinin yüksək inkişafını əks etdirir. Eyni zamanda, bu tip
təsvirlərin Ön Asiya bölgələri ilə oxşarlığını nəzərə alsaq, şübhəsiz ki, Azərbaycanda qədim metal emalı
və zərgərlik sənətinin geniş əlaqələrə malik olduğunu təsdiqləyə bilərik. Buraya əsrlər boyu formalaşmış
dini inanclar, mədəni-etnik və ticarət əlaqələri daxildir. Ancaq bu tip öküz təsvirlərinin kökləri Cənubi
Qafqazda, xüsusən də Azərbaycan ərazisində daha qədimdir və əksəriyyəti gil və bürünc fiqurlarla təmsil
olunur. Bütün bunlar mədəni irs və ənənələrin qədim sənətdə qorunub saxlanıldığını göstərir
ƏDƏBİYYAT
1. İbrahimov T. Qədim Azərbaycan heykəltəraşlığı. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2013, 112 s.
2. Ağalarzadə A.M. Leylatəpə arxeoloji mədəniyyətinin gil fiqurları // “Azərbaycan arxeologiyası”,
cild 9, say 1-2. Xəzər Universiteti Nəşriyyatı, “Azərbaycan araşdırmaları jurnalına əlavə”. Bakı:
2007, s. 78-83.
3. Ağalarzadə A.M. Leylatəpə arxeoloji mədəniyyətinin keramikası. Bakı: “Afpoliqraf”, 2019, 224
s.
4. Нариманов И.Г., Азимов М.С. Энеолитическое поселениe Чалагантепе. Баку: «Элм», 1985,
11 c.
5. Müseyibli N.Ə. Leylatəpə mədəniyyəti. Bakı: “Elm və təhsil”, 2020, 576 s.
6. Ахундов Т.И. Алхантепе - поселение начала бронзового века в Азербайджане // Записки
Институтa Истории Материальной Культуры РАН, № 10, СПб.: 2014, с. 78-92.
7. İsmayılov Q.S. Quruçay və Köndələnçay vadisində qədim mədəniyyət izləri. Bakı: “Elm”, 1981,
64 s.
8. Aşurov S.H., Hüseynova S.A., Əliyeva F.A. I Maxta İlk Tunc dövrü abidəsi. I kitab. Bakı:
“Apostrof A”, 2020, 147 s.
9. Махмудов Ф.Р. Культура юго-восточного Азербайджана в эпоху бронзы и раннего железа.
Баку: “Нафта-Пресс”, 2008, 216 с.
10. Kərimov S.K. Lerik rayonunun arxeoloji abidələri. Bakı: “Araz”, 2006, 164 s.
11. Ələkbərov A.İ., Mirabdullayev A.M. Cənub-şərqi Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar (2015) //
Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar 2015-2016. Bakı: 2017, s. 351-356.
12. Ağalarzadə A.M. Son Tunc-İlk Dəmir dövründə Azərbaycanın cənub-şərq bölgəsinin maldarlıq
təsərrüfatı // “Azərbaycan xalçaları” elmi-publisistik jurnal, 2019, cild 9, № 30, s. 136-143.
13. Мусеибли Н. О древних золотых изделиях Азербайджана // “İrs” jurnalı, 2022, № 115, s. 28-
32.
14. Rüstəmbəyova A. Azərbaycanın arxeoloji qızıl və əşyaları. Kataloq. Bakı: “Ziya”, 2013, 100 s.
15. Bivar A.D.H. Mithraism: A religion for the Ancient Medes // Iranica Antiqua, 2005, vol. XL, p.
341-358.
16. Qaşqay S.M. Ön Asiyada miqrasiya proseslərinə dair. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2009, 120 s.
17. Boardman J. Pyramidal stamp seals in the Persian Empire // Journal of the British Institute of
Persian Studies, 1970, vol. VIII, p. 19-47.
18. Qaşqay S.M. Manna dövləti. Bakı: “Azərnəşr”, 1993, 107 s.
19. Moorey P.R.S. Some ancient metal belts: Their antecedents and realitives // Jornal of British
Institute of Persian Studies, 1967, vol. V, p. 83-98.
20. Moorey P.R.S. The Iconography of an Achaemenid stamp-seal asquired in the Lebanon // Journal
of the British Institute of Persian Studies, 1978, vol. XVI, p. 143-154.
21. Hüseynov M.M. Naftalan-Goranboy arxeoloji ekspedisiyasının 2015-2016-cı illərdə apardığı
arxeoloji tədqiqatlar // Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar. Bakı: 2017, s. 145-150.
22. Cahani V.R. İranın Gilan vilayətində Erkən Dəmir dövrü arxeoloji abidələrinin tədqiqi (1200-550-
ci illər) // Tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın
avtoreferatı. Bakı: 2016, 26 s.
23. Negahban E.O. Suggestions on the origin and background of the Marlik culture // Iranica antiqua,
1998, vol. XXXIII, p. 43-56.
24. Negahban İ. Marlik həfriyyatı. “Sazman Miras”: 1961, 520 s. (fars dilində).
25. Khalatbari M.R. Gilan in the Iron Age. Tehran: 1975, 328 p.
26. Morgan J. de. Mission scientifique en Perse. Tome quatrieme. Recherches archeologiques. Paris,
Ernest leroux editeur 1896. Premiere partie, 125 page. Chapitre II, page. 14-125.
THE GOLDEN GRYPHONS: THE OX IMAGE IN ANCIENT RELIGIOUS BELIEFS
Anar Agalarzade | anararxeoloq@mail.ru
MEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,Samir Karimov | samir-cayrud@mail.ru
Leading researcher of Lankaran Regional Scientific Center of ANAS, Ph.D. in historyResearch
SUMMARY
The article deals with golden gryphons with the image of a winged ox, which were
discovered accidentally from one of the grave monuments in the south-eastern region of Azerbaijan, in
the territory of Lerik region. These valuable finds are currently kept in the values fund of the Azerbaijan
National History Museum. Ox images on gryphons reflect the high development of ancient Azerbaijani
art. At the same time, if to take into account the similarities of this type of images with the regions of
Western Asia, we can undoubtedly confirm that the ancient art of metalworking and jewelry in Azerbaijan
had wide connections. Religious beliefs, cultural-ethnic and trade relations having been formed over the
centuries can be attributed here. But, the roots of this type of ox images are more ancient in the South
Caucasus, especially in the territory of Azerbaijan, and most of them are represented by clay and bronze
figures. All this indicate preservation of cultural heritage and tradition in ancient art
REFERENCE LIST
1. İbrahimov T. Qədim Azərbaycan heykəltəraşlığı. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2013, 112 s.
2. Ağalarzadə A.M. Leylatəpə arxeoloji mədəniyyətinin gil fiqurları // “Azərbaycan arxeologiyası”,
cild 9, say 1-2. Xəzər Universiteti Nəşriyyatı, “Azərbaycan araşdırmaları jurnalına əlavə”. Bakı:
2007, s. 78-83.
3. Ağalarzadə A.M. Leylatəpə arxeoloji mədəniyyətinin keramikası. Bakı: “Afpoliqraf”, 2019, 224
s.
4. Нариманов И.Г., Азимов М.С. Энеолитическое поселениe Чалагантепе. Баку: «Элм», 1985,
11 c.
5. Müseyibli N.Ə. Leylatəpə mədəniyyəti. Bakı: “Elm və təhsil”, 2020, 576 s.
6. Ахундов Т.И. Алхантепе - поселение начала бронзового века в Азербайджане // Записки
Институтa Истории Материальной Культуры РАН, № 10, СПб.: 2014, с. 78-92.
7. İsmayılov Q.S. Quruçay və Köndələnçay vadisində qədim mədəniyyət izləri. Bakı: “Elm”, 1981,
64 s.
8. Aşurov S.H., Hüseynova S.A., Əliyeva F.A. I Maxta İlk Tunc dövrü abidəsi. I kitab. Bakı:
“Apostrof A”, 2020, 147 s.
9. Махмудов Ф.Р. Культура юго-восточного Азербайджана в эпоху бронзы и раннего железа.
Баку: “Нафта-Пресс”, 2008, 216 с.
10. Kərimov S.K. Lerik rayonunun arxeoloji abidələri. Bakı: “Araz”, 2006, 164 s.
11. Ələkbərov A.İ., Mirabdullayev A.M. Cənub-şərqi Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar (2015) //
Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar 2015-2016. Bakı: 2017, s. 351-356.
12. Ağalarzadə A.M. Son Tunc-İlk Dəmir dövründə Azərbaycanın cənub-şərq bölgəsinin maldarlıq
təsərrüfatı // “Azərbaycan xalçaları” elmi-publisistik jurnal, 2019, cild 9, № 30, s. 136-143.
13. Мусеибли Н. О древних золотых изделиях Азербайджана // “İrs” jurnalı, 2022, № 115, s. 28-
32.
14. Rüstəmbəyova A. Azərbaycanın arxeoloji qızıl və əşyaları. Kataloq. Bakı: “Ziya”, 2013, 100 s.
15. Bivar A.D.H. Mithraism: A religion for the Ancient Medes // Iranica Antiqua, 2005, vol. XL, p.
341-358.
16. Qaşqay S.M. Ön Asiyada miqrasiya proseslərinə dair. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2009, 120 s.
17. Boardman J. Pyramidal stamp seals in the Persian Empire // Journal of the British Institute of
Persian Studies, 1970, vol. VIII, p. 19-47.
18. Qaşqay S.M. Manna dövləti. Bakı: “Azərnəşr”, 1993, 107 s.
19. Moorey P.R.S. Some ancient metal belts: Their antecedents and realitives // Jornal of British
Institute of Persian Studies, 1967, vol. V, p. 83-98.
20. Moorey P.R.S. The Iconography of an Achaemenid stamp-seal asquired in the Lebanon // Journal
of the British Institute of Persian Studies, 1978, vol. XVI, p. 143-154.
21. Hüseynov M.M. Naftalan-Goranboy arxeoloji ekspedisiyasının 2015-2016-cı illərdə apardığı
arxeoloji tədqiqatlar // Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar. Bakı: 2017, s. 145-150.
22. Cahani V.R. İranın Gilan vilayətində Erkən Dəmir dövrü arxeoloji abidələrinin tədqiqi (1200-550-
ci illər) // Tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın
avtoreferatı. Bakı: 2016, 26 s.
23. Negahban E.O. Suggestions on the origin and background of the Marlik culture // Iranica antiqua,
1998, vol. XXXIII, p. 43-56.
24. Negahban İ. Marlik həfriyyatı. “Sazman Miras”: 1961, 520 s. (fars dilində).
25. Khalatbari M.R. Gilan in the Iron Age. Tehran: 1975, 328 p.
26. Morgan J. de. Mission scientifique en Perse. Tome quatrieme. Recherches archeologiques. Paris,
Ernest leroux editeur 1896. Premiere partie, 125 page. Chapitre II, page. 14-125.
ЗОЛОТЫЕ ГРИФОНЫ: ИЗОБРАЖЕНИЕ БЫКА В ДРЕВНИХ РЕЛИГИОЗНЫХ ПРЕДСТАВЛЕНИЯХ
Анар Агаларзаде | anararxeoloq@mail.ru
MEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,Самир Каримов | samir-cayrud@mail.ru
ведущий научный сотрудник Ленкоранского областного научного центра НАНА, доктор философии по истории, доцент, ведущий научный сотрудникИсследование
РЕЗЮМЕ
В статье рассказывается о золотых грифонах в образе крылатого быка,
случайно обнаруженных в одном из могильных памятников на территории Лерикского района
в юго-восточном регионе Азербайджана. Эти ценные находки в настоящее время хранятся в
фонде ценностей Национального музея истории Азербайджана. Грифоны свидетельствуют
о высоком развитии древнего азербайджанского искусства. В то же время, если принять
во внимание сходство этого типа изображений с регионами Передней Азии, то можно с уверенностью утверждать, что древнее искусство металлообработки и ювелирного дела
в Азербайджане имеет широкие связи. Сюда же можно отнести религиозные верования,
культурно-этнические и торговые отношения, складывавшиеся веками. Однако на Южном
Кавказе, особенно на территории Азербайджана, корни этого типа изображений быков более
древние, и большинство из них представлено глиняными и бронзовыми фигурками. Все это
свидетельствует о существовании преемственности и традиций в древнем искусстве
ЛИТЕРАТУРА
1. İbrahimov T. Qədim Azərbaycan heykəltəraşlığı. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2013, 112 s.
2. Ağalarzadə A.M. Leylatəpə arxeoloji mədəniyyətinin gil fiqurları // “Azərbaycan arxeologiyası”,
cild 9, say 1-2. Xəzər Universiteti Nəşriyyatı, “Azərbaycan araşdırmaları jurnalına əlavə”. Bakı:
2007, s. 78-83.
3. Ağalarzadə A.M. Leylatəpə arxeoloji mədəniyyətinin keramikası. Bakı: “Afpoliqraf”, 2019, 224
s.
4. Нариманов И.Г., Азимов М.С. Энеолитическое поселениe Чалагантепе. Баку: «Элм», 1985,
11 c.
5. Müseyibli N.Ə. Leylatəpə mədəniyyəti. Bakı: “Elm və təhsil”, 2020, 576 s.
6. Ахундов Т.И. Алхантепе - поселение начала бронзового века в Азербайджане // Записки
Институтa Истории Материальной Культуры РАН, № 10, СПб.: 2014, с. 78-92.
7. İsmayılov Q.S. Quruçay və Köndələnçay vadisində qədim mədəniyyət izləri. Bakı: “Elm”, 1981,
64 s.
8. Aşurov S.H., Hüseynova S.A., Əliyeva F.A. I Maxta İlk Tunc dövrü abidəsi. I kitab. Bakı:
“Apostrof A”, 2020, 147 s.
9. Махмудов Ф.Р. Культура юго-восточного Азербайджана в эпоху бронзы и раннего железа.
Баку: “Нафта-Пресс”, 2008, 216 с.
10. Kərimov S.K. Lerik rayonunun arxeoloji abidələri. Bakı: “Araz”, 2006, 164 s.
11. Ələkbərov A.İ., Mirabdullayev A.M. Cənub-şərqi Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar (2015) //
Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar 2015-2016. Bakı: 2017, s. 351-356.
12. Ağalarzadə A.M. Son Tunc-İlk Dəmir dövründə Azərbaycanın cənub-şərq bölgəsinin maldarlıq
təsərrüfatı // “Azərbaycan xalçaları” elmi-publisistik jurnal, 2019, cild 9, № 30, s. 136-143.
13. Мусеибли Н. О древних золотых изделиях Азербайджана // “İrs” jurnalı, 2022, № 115, s. 28-
32.
14. Rüstəmbəyova A. Azərbaycanın arxeoloji qızıl və əşyaları. Kataloq. Bakı: “Ziya”, 2013, 100 s.
15. Bivar A.D.H. Mithraism: A religion for the Ancient Medes // Iranica Antiqua, 2005, vol. XL, p.
341-358.
16. Qaşqay S.M. Ön Asiyada miqrasiya proseslərinə dair. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2009, 120 s.
17. Boardman J. Pyramidal stamp seals in the Persian Empire // Journal of the British Institute of
Persian Studies, 1970, vol. VIII, p. 19-47.
18. Qaşqay S.M. Manna dövləti. Bakı: “Azərnəşr”, 1993, 107 s.
19. Moorey P.R.S. Some ancient metal belts: Their antecedents and realitives // Jornal of British
Institute of Persian Studies, 1967, vol. V, p. 83-98.
20. Moorey P.R.S. The Iconography of an Achaemenid stamp-seal asquired in the Lebanon // Journal
of the British Institute of Persian Studies, 1978, vol. XVI, p. 143-154.
21. Hüseynov M.M. Naftalan-Goranboy arxeoloji ekspedisiyasının 2015-2016-cı illərdə apardığı
arxeoloji tədqiqatlar // Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar. Bakı: 2017, s. 145-150.
22. Cahani V.R. İranın Gilan vilayətində Erkən Dəmir dövrü arxeoloji abidələrinin tədqiqi (1200-550-
ci illər) // Tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın
avtoreferatı. Bakı: 2016, 26 s.
23. Negahban E.O. Suggestions on the origin and background of the Marlik culture // Iranica antiqua,
1998, vol. XXXIII, p. 43-56.
24. Negahban İ. Marlik həfriyyatı. “Sazman Miras”: 1961, 520 s. (fars dilində).
25. Khalatbari M.R. Gilan in the Iron Age. Tehran: 1975, 328 p.
26. Morgan J. de. Mission scientifique en Perse. Tome quatrieme. Recherches archeologiques. Paris,
Ernest leroux editeur 1896. Premiere partie, 125 page. Chapitre II, page. 14-125.
JURNALIN SAYLARI
