NİZAMİ GƏNCƏVİNİN “XƏMSƏ” MİNİATÜRLƏRİNDƏKİ BƏDİİ KERAMİKA, ŞÜŞƏ VƏ METAL QAB NÜMUNƏLƏRİ TARİXİ-ARXEOLOJİ KONTEKSTDƏ
Şamil Nəcəfov | shamil_necefov@mail.ru
AMEA-nin Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutu, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, aparıcı elmi işçiFərhad Fərmanov | wrangler90@mail.ru
AMEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun Etnoarxeologiya şöbəsinin kiçik elmi işçisi, bərpaçı rəssamAraşdırma
XÜLASƏ
Ədəbiyyatımızın nadir incisi sayılan “Xəmsə” Nizami Gəncəvinin bəşəriyyətə qazandırdığı ən zəngin söz xəzinələrindən biridir. “Xəmsə”yə daxil olan poemalarda şairin toxunduğu əsas məqamlar ədəbiyyatşünaslar tərəfindən geniş araşdırılmış, ən qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirilmişdir. Məqalənin yazılmasında əsas məqsəd “Xəmsə” miniatürlərinin arxeoloji baxımdan təhlili, səhnələrdə diqqət çəkən bədii keramika, şüşə və metal qab nümunələrinin araşdırılmasıdır. Miniatürlərdə verilən səhnələr real və obrazlı şəkildə təsvir olunmuşdur. Bu səhnələrdə əşya motivlərindən diqqət çəkəni qab nümunələridir. Məişət qabları bədii zövqlə verilmiş, üzərində zəngin naxış motivləri əks olunmuşdur. Miniatürlərdə əks olunan müxtəlif məzmunlu və formalı qabların oxşar nümunələri arxeoloji qazıntılar zamanı orta əsrlərə aid abidələrin (əsasən şəhər tipli yaşayış yerləri) əksəriyyətindən aşkar edilmişdir. Bu qab nümunələrinə Yaxın və Orta Şərq miniatürlərində də çox rast gəlinir. Orta əsr Azərbaycan sənətkarlığının sahələri olan dulusçuluq, şüşəişləmə və metalişləmənin məhsulu olan bu qab nümunələri təbii ki, onları hazırlayan ustaların bədii zövqünün və estetik təfəkkürünün əksidir. Bu baxımdan Azərbaycanın orta əsr maddi mədəniyyətinin öyrənilməsində “Xəmsə” miniatürlərindəki bədii dulusçuluq, metalişləmə və şüşəişləmə nümunələrinin rolu inkarolunmazdır
ƏDƏBİYYAT
1. Azərbayan miniatürləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2013, 248 s.
2. Nizami Gəncəvi. Xəmsə. Miniatürlər. Bakı: Yazıçı, 1983, 145 s.
3. Cəbiyev Q.C. Nizami yaradıcılığında dulusçuluğa dair motivlər // Nizami Gəncəvi almanaxı. 2-ci kitab. Bakı: Elm, 1991, s.75-79.
4. Orucov A.Ş. İlk orta əsrlərdə Azərbaycanda dulusçuluq (IV-VIII əsrlər). Bakı: Elm, 1989, 72 s.
5. Новрузлу А.И. Средневековая керамика Азербайджана (IX-XVII вв.). Баку: Элм, 1993, 200 с.
6. Novruzlu Ə.İ. Azərbaycanın orta əsr sənətkarlığı (XIV-XVII əsrlər). Bakı: Elm, 1997, 525 s.
7. Nuriyev A.B. Azərbaycan ərazisindən aşkar edilmiş oymalı şüşə piyalələr haqqında / Azərb. SSR EA Tarix İnstitutu aspirantlarının birinci elmi konfransının materialları. Bakı: 1965, s. 11-13.
8. Nuriyev A.B. Qədim Şamaxıda şüşə istehsalına dair // AMM, VI сild. Bakı: 1965, s. 113122.
9. İbrahimov F.Ə. Azərbaycanın orta əsr şəhərlərində metalişləmə sənəti (XI-XIII əsrlər). Bakı: Elm, 1988, 174 s.
10. Керимов Л.Г. Азербайджанский ковер. Том II. Баку: Гянджлик, 1983, 279 с.
EXAMPLES OF ART CERAMIC, GLASS AND METAL VESSELS IN “KHAMSA” MINIATURES OF NIZAMI GANJAVI IN HISTORICAL AND ARCHAEOLOGICAL CONTEXT
Shamil Najafov | shamil_necefov@mail.ru
Institute of Archaeology, Ethnography and Anthropology of ANAS, PhD in history, Associate Professor, Leading ResearcherFarhad Farmanov | wrangler90@mail.ru
AMEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun Etnoarxeologiya şöbəsinin kiçik elmi işçisi, bərpaçı rəssamResearch
SUMMARY
“Khamsa”, which is considered a rare pearl of our literature, is one of the richest word treasures of mankind, a product of the genius Nizami Ganjavi. The main points touched upon by the poet in the poems included in “Khamsa” have been extensively studied by literary critics, and obscure points have been clarified. The main purpose for writing the article is the archaeological analysis of “Khamsa” miniatures, the study of examples of art ceramics, glass and metal dishes. The scenes in the miniatures are depicted realistically and figuratively. In these scenes, the most striking of the motifs are the examples of dishes. Household utensils are given with great artistic taste, with rich pattern motifs. Similar types of dishes of different contents and shapes, reflected in the miniatures, were found during archaeological excavations in most of the medieval monuments (mainly urban settlements). Examples of these dishes are also found in miniatures in the Near and Middle East. These samples of dishes, which are the products of medieval Azerbaijani art, pottery, glassmaking and metal working, are, of course, a reflection of the artistic taste and aesthetic thinking of the masters who made them. From this viewpoint, the role of examples of artistic pottery, metal working and glassmaking in the miniatures of “Khamsa” in the study of medieval material culture of Azerbaijan is undeniable
REFERENCE LIST
1. Azərbayan miniatürləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2013, 248 s.
2. Nizami Gəncəvi. Xəmsə. Miniatürlər. Bakı: Yazıçı, 1983, 145 s.
3. Cəbiyev Q.C. Nizami yaradıcılığında dulusçuluğa dair motivlər // Nizami Gəncəvi almanaxı. 2-ci kitab. Bakı: Elm, 1991, s.75-79.
4. Orucov A.Ş. İlk orta əsrlərdə Azərbaycanda dulusçuluq (IV-VIII əsrlər). Bakı: Elm, 1989, 72 s.
5. Новрузлу А.И. Средневековая керамика Азербайджана (IX-XVII вв.). Баку: Элм, 1993, 200 с.
6. Novruzlu Ə.İ. Azərbaycanın orta əsr sənətkarlığı (XIV-XVII əsrlər). Bakı: Elm, 1997, 525 s.
7. Nuriyev A.B. Azərbaycan ərazisindən aşkar edilmiş oymalı şüşə piyalələr haqqında / Azərb. SSR EA Tarix İnstitutu aspirantlarının birinci elmi konfransının materialları. Bakı: 1965, s. 11-13.
8. Nuriyev A.B. Qədim Şamaxıda şüşə istehsalına dair // AMM, VI сild. Bakı: 1965, s. 113122.
9. İbrahimov F.Ə. Azərbaycanın orta əsr şəhərlərində metalişləmə sənəti (XI-XIII əsrlər). Bakı: Elm, 1988, 174 s.
10. Керимов Л.Г. Азербайджанский ковер. Том II. Баку: Гянджлик, 1983, 279 с.
ОБРАЗЦЫ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ КЕРАМИЧЕСКИХ, СТЕКЛЯННЫХ И МЕТАЛЛИЧЕСКИХ СОСУДОВ В МИНИАТЮРАХ «ХАМСЫ» НИЗАМИ ГЯНДЖАВИ В ИСТОРИКО-АРХЕОЛОГИЧЕСКОМ КОНТЕКСТЕ
Шамиль Наджафов | shamil_necefov@mail.ru
Институт археологии, этнографии и антропологии НАНА, доктор философских наук, доцент, ведущий научный сотрудникФархад Фарманов | wrangler90@mail.ru
AMEA-nın Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun Etnoarxeologiya şöbəsinin kiçik elmi işçisi, bərpaçı rəssamИсследование
РЕЗЮМЕ
«Хамса», считающийся редкой жемчужиной нашей литературы, являясь продуктом гения Низами Гянджави остается одним из богатых словесных кладов, приобретенных человечеством. Основные моменты тронутые поэтом в поэмах, входящих в «Хамсу», были широко исследованы литературоведами, была внесена ясность в самые темные моменты. Главная цель написания статьи состоит в анализе миниатюр «Хамсы», исследовании образцов художественной керамики, стеклянных и металлических сосудов, привлекающих внимания на сценах. Сцены данные в миниатюрах описаны в реальном и образном виде. В этих сценах из вешественных мотивов привлекают внимание образцы сосудов. Бытовые сосуды даны с очень художественным вкусом. Схожие образцы сосудов, на поверхности которых отражены богатые узоры, были обнаружены во время археологических раскопок на большинстве Средневековых памятников (в основном на поселениях городского типа). Подобные образцы сосудов часто встречаются также в миниатюрах Ближнего и Среднего Востока. Эти образцы сосудов, являющиеся продуктом таких отраслей средневекового азербайджанского ремесленничества как гончарное дело, стекло и металлообработка естественно, отражают художественный вкус и эстетическое мышление изготовивших их мастеров. С этой точки зрения неоспорима роль художественного гончарства, метало и стекло обработки в миниатюрах «Хамсы» в изучении средневековой материальной культуры Азербайджана.
ЛИТЕРАТУРА
1. Azərbayan miniatürləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2013, 248 s.
2. Nizami Gəncəvi. Xəmsə. Miniatürlər. Bakı: Yazıçı, 1983, 145 s.
3. Cəbiyev Q.C. Nizami yaradıcılığında dulusçuluğa dair motivlər // Nizami Gəncəvi almanaxı. 2-ci kitab. Bakı: Elm, 1991, s.75-79.
4. Orucov A.Ş. İlk orta əsrlərdə Azərbaycanda dulusçuluq (IV-VIII əsrlər). Bakı: Elm, 1989, 72 s.
5. Новрузлу А.И. Средневековая керамика Азербайджана (IX-XVII вв.). Баку: Элм, 1993, 200 с.
6. Novruzlu Ə.İ. Azərbaycanın orta əsr sənətkarlığı (XIV-XVII əsrlər). Bakı: Elm, 1997, 525 s.
7. Nuriyev A.B. Azərbaycan ərazisindən aşkar edilmiş oymalı şüşə piyalələr haqqında / Azərb. SSR EA Tarix İnstitutu aspirantlarının birinci elmi konfransının materialları. Bakı: 1965, s. 11-13.
8. Nuriyev A.B. Qədim Şamaxıda şüşə istehsalına dair // AMM, VI сild. Bakı: 1965, s. 113122.
9. İbrahimov F.Ə. Azərbaycanın orta əsr şəhərlərində metalişləmə sənəti (XI-XIII əsrlər). Bakı: Elm, 1988, 174 s.
10. Керимов Л.Г. Азербайджанский ковер. Том II. Баку: Гянджлик, 1983, 279 с.
JURNALIN SAYLARI
